منظور از جرم کلاهبرداری اینترنتی چیست؟
کلاهبرداری خرید اینترنتی به معنای استفاده از شیوه های متقلبانه مثل فروش محصولات اینترنتی، برای تصاحب مجرمانه اموال دیگران است. در قانون کیفری ایران چند نوع جرم کلاهبرداری مرتبط با کلاهبرداری اینترنتی وجود دارد. یکی از مواد قانونی اصلی در ارتباط با جرم کلاهبرداری خرید اینترنتی ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری می باشد. به موجب این ماده مجازات کلاهبردار عبارت از یک تا هفت سال حبس تعزیری و جزای نقدی معادل اموال کسب شده می باشد.
امروزه شیوه های گوناگون و بیشماری برای ارتکاب کلاهبرداری خرید اینترنتی استفاده می شود. در صورتی که شرایط قانونی لازم برای تحقق جرم کلاهبرداری اینترنتی موضوع ماده 13 قانون جرایم رایانه ای وجود داشته باشد، مرتکب به یک تا پنج سال حبس تعزیری و پرداخت جزای نقدی محکوم خواهد شد.
جرم کلاهبرداری خرید اینترنتی زمانی تحقق می یابد که فروشنده اینترنتی محصولی برخلاف ویژگی های اعلام شده را به خریدار تحویل دهد. همچنین ممکن است محصول یا کالایی را به صورت اینترنتی به فروش برساند، لیکن برخلاف تعهدات آن را برای خریدار ارسال نکند و … در نوشتار پیش رو ضمن بررسی برخی از رایج ترین شیوه های ارتکاب جرم کلاهبرداری خرید و فروش اینترنتی، مراحل رسیدگی به این جرم در مراجع قضایی کیفری و شیوه شکایت از کلاهبرداری خرید اینترنتی را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
ارکان تحقق جرم کلاهبرداری اینترنتی
بزه دیده یا مالباخته جرم کلاهبرداری خرید اینترنتی می بایست ارتکاب جرم و ارکان تشکیل دهنده آن توسط متهم را در دادگاه اثبات نماید. در واقع مطابق با اصل 36 و 37 قانون اساسی اصل بر بی گناه بودن متهم است و ارتکاب جرم توسط وی باید در دادگاه اثبات شود. تا ارتکاب جرم کلاهبرداری اینترنتی توسط متهم در دادگاه صلاحیت دار اثبات نگردد، حکم به مجازات متهم غیر قانونی است.
منظور از ارکان تشکیل دهنده جرم کلاهبرداری که باید در دادگاه به اثبات برسند موارد زیر است:
- توسل به وسایل متقلبانه؛ از نظر حقوقی جرم کلاهبرداری خرید اینترنتی تنها در صورتی ارتکاب می یابد که مرتکب از وسایل متقلبانه ای جون جعل، تبلیغات خلاف واقع و … استفاده کرده باشد. بنابراین مدعی باید در دادگاه اثبات کند که متهم مثلاً با ارسال پیامک های تبلیغاتی دروغ، مال باخته را فریب داده است.
- تصاحب اموال متعلق به دیگری؛ رکن دوم جرم کلاهبرداری خرید اینترنتی این است که کلاهبردار باید وجه یا مالی را از مال باخته دریافت کرده باشد. نکته حائز اهمیت در مورد تفاوت کلاهبرداری و سرقت نیز در همین موضوع نهفته است. در جرم سرقت، سارق اموال متعلق به بزه دیده را بدون رضایت و آگاهی او می رباید. این در حالی است که در جرم کلاهبرداری، مال باخته به خواست و اراده خود اموالش را به کلاهبردار می دهد، لکن به واسطه اعمال فریبکارانه کلاهبردار.
برای شکایت از کلاهبرداری خرید اینترنتی چه باید کرد؟
مطابق با قانون آیین دادرسی کیفری برای شکایت از کلاهبرداری خرید اینترنتی می بایست به مراجع قضایی کیفری مراجعه نمود. منظور از مراجع قضایی کیفری دادسرای عمومی و انقلاب و دادگاه های کیفری یک و دو می باشد. به موجب قانون مذکور مقامات دادسرا از قبیل دادستان و بازپرس می بایست در همه وقت شکایات مردمی در مورد کلاهبرداری و سایر جرایم کیفری را بپذیرند.
برای شکایت از کلاهبرداری خرید اینترنتی مالباخته یا وکیل او می بایست شکایت نامه را تنظیم کرده و به دادسرای عمومی و انقلاب تقدیم نماید. شکایت نامه برگه ای است که مشخصات شاکی، مشتکی عنه و موضوع شکایت در آن ذکر می شود. برخی از مهمترین مواردی که می بایست در شکایت از کلاهبرداری خرید اینترنتی درج گردد، عبارت از موارد زیر است:
- نام، نام خانوادگی، نشانی محل اقامت و سایر مشخصات شاکی یا بزه دیده
- نام، نام خانوادگی، نشانی محل اقامت و سایر مشخصات هویتی مشتکی عنه یا متهم
- مشخصات هویتی وکیل بزه دیده و سند اثبات کننده وکالت او، چنانچه شکایتنامه به وکالت از بزه دیده مطرح شده باشد.
- اسناد، دلایل و مدارک مورد استناد برای انتساب جرم به متهم
- موضوع شکایت و شرح درخواست
- مشخصات هویتی و محل اقامت شهود، در صورتی که جرم با شهادت شهود اثبات گردد.
شیوه رسیدگی به کلاهبرداری خرید اینترنتی در مراجع قضایی
در صورتی که دادستان ادله و مدارک استنادی مال باخته را برای انتساب جرم کلاهبرداری خرید اینترنتی به متهم کافی بداند، دستور شروع تحقیقات مقدماتی را صادر کرده و پرونده را به یکی از بازپرس ها یا دادیارهای دادسرا ارجاع می دهد. پس از شروع تحقیقات مقدماتی مقام قضایی ممکن است متهم را احضار کرده یا دستور جلب او را صادر نماید. همچنین مقام قضایی برای روشن شدن ابعاد پرونده می تواند قرار کارشناسی، معاینه محل، تحقیقی محلی و دیگر قرارهای لازم را صادر نماید.
پس از احضار متهم و استماع اظهارات او در صورتی که دلایل ارتکاب جرم کافی باشد، مقامات قضایی دادسرا ضمن صدور قرار جلب دادرسی و کیفرخواست پرونده را به دادگاه کیفری صلاحیت دار ارسال می نمایند. بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری با توجه به این که مجازات جرم کلاهبرداری از نوع تعزیر درجه 5 می باشد، رسیدگی به این جرم در صلاحیت دادگاه کیفری 2 قرار دارد.
پس از ارسال پرونده کلاهبرداری خرید اینترنتی به دادگاه کیفری دو، مدیر دفتر دادگاه ابتدا پرونده را به نظر قاضی می رساند. در صورتی که پرونده کامل باشد قاضی دادگاه دستور تعیین وقت دادرسی و دعوت از طرفین را صادر می کند. با صدور این دستور مدیر دفتر وقت دادرسی را تعیین کرده و به طرفین و وکلای آنها ابلاغ می کند.
پس از تشکیل جلسه دادرسی و بررسی موضوع، ابتدا کیفرخواست توسط دادستان یا نماینده او قرائت می شود. سپس قاضی از متهم می خواهد که اگر در رد اتهامات انتسابی به خود اظهاراتی دارد بیان نماید. در صورتی که ارتکاب جرم توسط متهم برای قاضی دادگاه محرز گردد، حکم محکومیت او به حبس تعزیری یا جزای نقدی را صادر می کند. با قطعیت حکم در مرجع تجدید نظر، حکم اجراء خواهد شد.
بررسی انواع جرم کلاهبرداری خرید اینترنتی
همانطور که اشاره شد در قوانین جزایی ایران موارد متعددی وجود دارد که کلاهبرداری خرید اینترنتی مورد جرم انگاری قرار گرفته است. برخی از مهمترین انواع کلاهبرداری عبارت از موارد زیر است:
- کلاهبرداری ساده: آنچنان که گذشت کلاهبرداری ساده موضوع ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری می باشد. منظور از ساده بودن این نوع کلاهبرداری این است که عوامل مشدده جرم در آن وجود ندارد.
- کلاهبرداری مشدد؛ در مقابل کلاهبرداری ساده کلاهبرداری مشدد قرار دارد. زمانی جرم کلاهبرداری خرید اینترنتی مشدد است که ارتکاب آن به یکی از صورت های زیر باشد:
- کلاهبرداری توسط مامورین دولت ارتکاب یافته باشد. مامورین دولتی عبارتند از مستخدمین وزارتخانه ها، نیروهای مسلح، سازمان ها و نهادهای عمومی مثل شهرداری و … .
- کلاهبرداری با جعل عناوین دولتی ارتکاب یافته باشد. منظور از عناوین دولتی همان موارد ذکر شده در بالا می باشد. تفاوت این مورد با مورد قبل در این است که در اینجا مرتکب مامور دولتی نیست، لیکن برخلاف واقع خود را به عنوان مامور دولتی مثل فرماندار یک شهر جا می زند.
- کلاهبرداری با استفاده از تبلیغات عامه در رسانه ها ارتکاب یافته باشد. منظور از تبلیغات عامه استفاده از وسایلی مثل ماهواره، رادیو، اینترنت و … برای فریب خریداران و مشتریان اینترنتی می باشد.
در صورتی که هر کدام از شرایط فوق وجود داشته باشد، مجازات کلاهبرداری خرید اینترنتی افزایش پیدا خواهد کرد. مجازات کلاهبرداری مشدد مطابق با ماده 1 قانون تشدید، حبس از یک تا ده سال و جزای نقدی معادل مال اخذ شده می باشد.
- کلاهبرداری رایانه ای: یکی دیگر از انواع جرایم کیفری که ممکن است در ذیل یک خرید اینترنتی ارتکاب یابد، کلاهبرداری رایانه ای موضوع ماده 13 قانون جرایم رایانه ای می باشد.